Ali Bilge*
Ülkenin içinde bulunduğu otoriter rejim iktisat ile demokrasi ortasındaki var olan bağlantıyı koparttı. Münasebetin kopması sonucudur ki, iktisadi kararlar otoriterliğe uygun keyfiyete nazaran alınıyor. Rejimin sahibi olan kişinin tercihlerine nazaran işle(me)yen bir sisteme sahibiz.
Var olan ekonomik kurumlar otoriter rejime uygun hale getirildi. İktisadi kurumlar çok yıpranmış, aşınmış vaziyettedir, kurumsal özellikleri, kişilikleri bozulmuş durumdadır. İktisatta devletin karar alma sistemi felç vaziyettedir.
Ülkede yurttaşların, sermaye ve emek bölümünün sahip olduğu haklar ve hukuk hiçe sayılmaktadır. Demokrasinin ve hukukun işlemediği, rekabet temellerinin çalışmadığı durumlarda, bireylere, kurumlara ve siyasetlere itimat ve istikrar yok olur.
Kuvvetler ayrımının ortadan kalktığı, tek adama dayalı otoriter rejimlerde merkez bankası, bankacılık ve kambiyo sistemi rejimin karakterine nazaran çalışmaktadır, kurumsal bağımsızlık kelam konusu değildir. Bölümleri düzenleyen, denetleyen bağımsız idari kurumlarda, tek adamın direktifine nazaran hareket eden yapılar olarak karşımıza çıkmaktadır. Merkez Bankası dahil tüm bağımsız olması gereken kurumlar tek adamın buyruğuna nazaran, Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi’ne (CHS) nazaran çalışmaktadır.
Ülkede, özel kesim ve piyasalar da çok baskı ve kontrol altında bulunmaktadır. Maddelerin belirlediği kuralların hâkimiyetinin olmadığı ve işlemediği yerde, ekonomik bilgi ve bilgi güvenliği de sıkıntılıdır. Bu türlü bir sistemde milletlerarası iktisadi ve tüzel esasların teminat altına alınması da kelam konusu değildir. Memleketler arası sisteme açık olabilmek için gerekli olan teminatların ve alanların daralması, yok sayılması, ülkenin yalnızlaşmasına, dünyaya kapanmasına yol açmaktadır.
Ekonomik dirijizm ne demektir?
Yasama, yürütme ve yargı gücünü elinde bulunduran otoriter, diktatöryal rejimlerin en bariz özelliği ekonomik dirijizmdir. Ekonomik dirijizim, devleti eline geçirenlerin ekonomiyi yönetmesi ve güdümlemesidir. Türkiye’de hakim sistem ekonomik dirijizmdir. CHS ve havuz sistemi bu temele nazaran çalışan bir yapıdır.
Bu tıp ülkelerde , devleti yöneten kümenin; piyasa, para, kredi, finans, fiyatlama, üretim ve tüketim sistemleri üstünde baskı oluşturma, sermaye sahipliği üzerine tercihlerde bulunma, itaate nazaran himayecilik ve müdahaleciliğine dayalı bir rejim yürümektedir.
Ekonomik dirijizm; müdahaleciliği temel alan, rekabet ve piyasa asıllarını, hak ve hukuku hiçe sayan, tek adamın buyruğunda hareket eden kamu ve özel dal kuruluşlarına dayanan bir sistem olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu türlü bir nizamda, piyasalar, iş ve emek dünyası kendini özgürce tabir edemez. Kamu Kurumları ve şirketler, başkanın ve parti devlet bürokrasisinin tanımladığı çıkarlara hizmet etmek durumundadır.
Ekonomik dirijizm; devleti ele geçiren kümenin egemenliği ve girişimciliği üzerine bina edilen, özel dalın ve muhalefetin baskı altına alınmasıyla birleştiren bir sistemdir. Ekonomik dirijizm; yüksek askeri ve ekonomik muvaffakiyetlerin gerçekleşmesinde ‘anahtar’ olarak görülmektedir!
Hangi kaynaklarla?
Erdoğan ve AKP, 17 yıldır sürdürdüğü iktisadi siyasetin sonuna geldi. Yüksek borçlara dayalı iktisadi büyüme modeli tıkandı. İktidar müddetince dünyanın içinde bulunduğu finansal-iktisadi kriz, ülkenin rahat dış borçlanması için elverişli imkanlar sağladı, büyüme motivasyonu bu biçimde gerçekleşti. Lakin, son yıllarda kelam konusu imkanlar azaldı, tükendi, kısa periyotlu kaynak girişleri ile durumu kurtarmak olanaksız hale geldi.
Dışardan kayıt içi ve kayıt dışı, yüksek maliyetlerle sağlanan kaynaklarla şaibeli 16 Nisan 2017 referandumu geçildi. 2019 yapılması gereken genel seçimlerinin ekonomik krize girmeden aşılma ihtimalinin olamayacağı görülünce, baskın seçim kararı ile genel seçimler ve CHS erkene alındı. 2018 genel seçimleri de, KGF, kamu kaynaklarının çok kullanımı ve yavaşlayan dış kaynak takviyesi ile aşıldı. 2018 seçimleri ile anayasal rejim değişti, ülke otoriter rejime geçti. Otoriter tek adama nazaran oluşan rejimle ülke kaotik bir yapıya büründü, eski ve yeni çatışmaya başladı, saray sistemine uygun ekonomik siyasetler, yapılanmalar, kurumlar oluşmaya başladı.
Türkiye iktisadında var olan bozukluların, yetersizliklerin uzunluk atmaya başlamasıyla, 2019 mahallî seçimler gündeme geldi, Erdoğan ve ittifakı 2019 Mart ve Haziran’ında yapılan mahallî seçimlerde önemli hezimete uğradı. Mahallî seçimlerde yaşanan mağlubiyet, mali kaynakların azalması, iktisadi krizin yeni bir platoya ulaşması sonucunda Erdoğan rejimi hem sertleşiyor, hem de panikliyor.
Partisinin dağılmasına, gücünün azalmasına, kurduğu rejimin sonlanmasına yanlışsız seyahatin ufukta görülmesi, ‘yeniden ve her ne formda nasıl olursa büyüme olsun’ diyen Erdoğan’ın, merkez bankası kaynaklarını kullanmaktan, para basmaktan öteki devası yok, son olarak bunu deneyecek!..
Felaket balonundayız…
*Ekonomist, Açık Radyo programcısı
