Sosyolog Sevinç Doğan, Millet İttifakı’nın CHP’li adayı Ekrem İmamoğlu’nun rakibi Binali Yıldırım’a karşı yaklaşık 810 bin oy farklıyla kazandığı 23 Haziran seçimlerini kıymetlendirdi. Doğan, AKP’li bir kısmın susarak köşede beklediğini ve “Bırakalım onlar kazansın” diyerek sandığa gitmediğini belirtti.
Doğan, 23 Haziran seçim sonuçlarını, AKP’nin elinde bulunan ilçelerde Millet İttifakı adayı Ekrem İmamoğlu’nun zaferle çıkmasının nedenlerini, Kürt seçmenin tutumunu, MHP ile CHP ortasındaki oy geçişindeki faktörleri Artı Gerçek’ten Rıfat Doğan’a anlattı.
Doğan’ın Artı Gerçek’in sorularına verdiği karşılıklar şöyle:
31 Mart’ta ortaya çıkan 13 bin oy farkının 23 Haziran seçimlerinde 800 bine çıkmış olmasını nasıl yorumluyorsunuz?
Bu değişimi nicel olarak ölçülemeyecek, bir moral üstünlüğe, yani insanların bir şeylerin değişebileceği inancına ve siyasal potansiyeline bağlamak daha kıymetli geliyor. Son iki üç yıldır yapılan seçimlerde iktidar sayısal olarak çoğunluğu elde edememişti. 16 Nisan 2017’de, başkanlık sisteminin onandığı anayasa referandumu bu açıdan çok sembolikti. Büyük kentlerin tümü kaybedilmiş, muhafazakâr-İslami tonu baskın olan semtlerde bile muhalefet ile oy oranları birbirine yakın olmuştu. Biraz daha geriye gidersek, 7 Haziran 2015’ten beri iktidarın fakat inanılmaz haller altında ve kriz şartlarında oy çoğunluğunu elde edebildiği bir konjonktürdeydik. 15 Temmuz sonrasında devlet içinde derinleşen kriz ile birlikte ‘beka söylemi’, Suriye savaşı ve daima dış güç tehdidine referans veren ‘teyakkuz havası’, iktidarın süreci kendi lehine manipüle etmesine yer oldu.
İktidar aslında çoğunluğu yitirmiş ve önemli bir hegemonya krizi içine yuvarlanmış olsa bile, muhalefetin siyasete sıfır toplamlı bir oyun olarak bakması, moralsiz olması iktidarın aslında sahip olmadığı bir ‘kudret’le bir müddet daha hareket etmesini kolaylaştırdı. Sokakta beşerlerle konuştuğumuzda şuna çok rastlıyordum: ‘Oy vereceğiz lakin ne olacak ki? Ne değişecek ki?’ Muhalif bölümler, artık bir şeylerin değişeceğine inanmıyordu. Seçimlere olan itimadın kaybedilmesi en büyük etkenlerden biri kuşkusuz burada.
Oysa iktidara yakın olan kesitlerde de alttan alta tenkitler kelam konusuydu. Huzursuzluklar vardı lakin ‘şimdi sırası değil; kol kırılır yen içinde kalır” biçiminde refleksleri vardı. Bu bölümler, milliyetçi telaffuzların kendisini daha emniyetli bir alan olarak gördüler. Yoksa örneğin Üsküdar’da konuştuğum kendisi AKP seçmeni olan işportacılar da durumun farkındaydı ve “AK Parti devrinde varlıklı daha güçlü yoksul daha yoksul oldu, palavra yok” diyorlardı.
Moral üstünlüğü yanında AKP karşısında bir seçenek de yoktu aslında…
AKP karşısında seçenek yoktu denebilir evet. CHP alternatif siyasetler üretemeyen, sokakta yeni siyaseti takip edemeyen bürokrasisini aşamıyordu, parti tabanı ise kendisini üste anlatamıyordu. Kutuplaştırma siyaseti altında, HDP dayanılmaz bir dışlamayla kriminalize edildi ve sistem dışına atılmak istendi. Öbür yandan, AKP kendi cenahlarından çıkacak Has Parti üzere oluşumları yutmuş, içerideki tenkitleri bertaraf etmeyi başarmıştı. Lakin YETERLİ Parti ve SP’nin çıkışlarıyla birlikte milliyetçi-muhafazakar-İslami tabanda bedene gelmiş tenkitler ayyuka çıktı. Bu tabanda da bir kriz vardı ve beşerler bunun farkındaydı. 23 Haziran sonuçları, bir sürecin sonucu olarak görülebilir. Beşerler, bilhassa 31 Mart akşamı seçim sonuçlarıyla şunu gördü: ‘Aslında olabilir ve bir şeyler değişebilir. Biz oy veriyoruz ancak bu oylar boşa gitmeyebilir ve daha da kıymetlisi manipüle edilmeyebilir.’ Sonraki günlerde, muhalefet nezdinde inanılmaz bir özgüven kazanıldı.
AKP seçmeni nasıl bir hal sergiledi?
Son bir kaç yıldır MHP’li ve AKP’li gençlerle görüştüğümüzde liyakat ve işsizlik probleminden bahsediyorlardı ve bundan rahatsızlardı. “İş bulmak için illa belediyede ya da partide bir tanıdığımızın olması mı gerekiyor, biz iş bulamayacak mıyız?” diyorlardı. “Hep kendi etraflarına, yakınlarına yediriyorlar” söylemi de dillendiriliyordu. Ekonomik krizle birlikte ‘topyekun enflasyonla uğraş, dış güçlere/lobilere karşı mücadele’ üzere dirençler gösterildi. Lakin insanların hayatlarındaki somut problemler devam ediyor. İktidarın bütünlüklü bir biçimde bu sorunu ele alıp program üretmediği günü kurtarmak ismine yaptığı, gelip süreksiz tahliller kâfi gelmiyor. Beşerler bir formda krizin sorumluluğunu ve birinci sonuçlarını iktidara bağlamadılar, lakin vakit geçtikçe ekonomik problemlerin çözülmesine dair gerçek bir niyet ve somut şeyler de görmediler. Onlar nezdinde şu algı arttı: Yalnızca kendi iktidarını ve koltuğunu muhafazayı düşünen, kendi sermaye etrafıyla bu işleri çekip çevirmeye çalışan bir yapı var. Bu açıdan, 23 Haziran’da tabir bulan sonuçlar, bir arayışın işaretleri olarak da görülebilir. İktidarı destekleyen kısımların yaşadıkları şey iktidardan önemli bir kopuş değil lakin önemli bir tenkit sürecinde olmaları. Öne çıkardıkları motivasyon da şu oldu: “Bir burunları sürtsün ve günlerini görsünler. Yanlışlarını düzeltsinler. Bu açıdan rekabet düzgündür.”
Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın en sıkıntı vakitlerinde güvendiği sandık meşruiyeti de bu son seçimlerle birlikte elinden kaydı gitti. Onun için önemli bir kriz manasına geliyor değil mi?
Bir seçim sonucu var: Birebir sandıktan çıkan ilçe belediye liderini, muhtarı ve belediye meclis üyelerini kabul ediyorsunuz ancak büyükşehir belediye liderini kabul etmiyorsunuz. Çok saçma bir durumdu ve artık çok göze battı böylesi seçim manipülasyonları. İktidarı destekleyenler, memnuniyetsiz de olsa sonuçların kabullenilmesini ve olgunlukla karşılanmasını bekledi. Lakin bu türlü bir hal gösterilmedi ve beşerler bundan çok rahatsız oldu. Ekrem İmamoğlu için “O da bu vatanın evladı değil mi, o da bir yönetsin, göstersin kendisini” dediler. Aslında Erdoğan ve partililer de gelen tenkitlerin çok farkındalardı fakat AKP dediğimiz düzenek çok zayıfladı ve eskisi üzere de işlemiyor.
Eskisi üzere derken, ne vakit işlememeye başladı?
15 Temmuz’la birlikte kırılmalar derinleşti. Artık en değerli kriterin her ne olursa olsun başkana bağlılık olduğu şartlarda, takımlar değişti ve daha değerlisi işleyiş sistemi da aksamaya başladı. Üstten atanan bireylerle ya da muhtaçlık olmadığı halde kimi isimlerle devam edildi. Yerelin/aşağıda olanların öncellikleri gözetilmedi. Yalnızca üstten gelen kararların uygulandığı, alttan gelen tenkitlerin üste ulaşmadığı ve ulaşsa bile göz gerisi edildiği bir süreç başladı. Zira artık tek telaş, ‘her ne olursa olsun iktidarda kalayım’ tasası oldu.
Erdoğan biliyorsunuz, bugünlere “ben sizdenim, halkın temsilcisiyim” imajıyla geldi ve bu popülist telaffuz çokça sahiplenildi. Fakat Erdoğan, kendisini her şeyin üstünde gören, daima ben diyen ve her şey hakkında konuşan başkan figürü haline dönüştü. Erdoğan ‘gerisine bakmayan’, etrafı ya da danışmanlarınca uyarılmayan haberdar edilmeyen, halktan kopuk, müdafaa ordusuyla gezen bir başkan olarak kelam ortalarında anılmaya başladı. Yani Erdoğan onlar için hala karizmatik bir önder olmakla birlikte, sezarist istikametiyle baskın olmaya başladı.
Bu söyledikleriniz “Mahalledeki AKP”nin artık güçlü olmadığı manasına geliyor, değil mi?
Eskisi üzere işlemeyen bir parti yapısı var. Hem parti etrafında hem de seçmenler nezdinde tenkitler var. Ne olursa olsun, dayanaklarını sürdürecek bir çekirdek takımdan elbette bahsedilebilir. Öteki yandan AKP işleyiş açısından inanılmaz pragmatist bir parti. Partinin en değerli ideolojilerinden biri pragmatizm. Örneğin siz partinin seçimlerdeki oylarını artırdığınızda yahut partiye üye kazandırdığınız mühlet boyunca partide sevilen sayılan bir üyesiniz. Şirketlerdeki performans sistemi üzere yani siz parti şirketinin kârını arttırmıyorsanız, orada olup olmamanızın çok bir manası yok, yükselme bahtınız da yok. Kimileri, “Eğer burası seçim kaybediyorsa, kendime yakın öteki bir düzenekle devam edebilirim”i düşünebilir.
(…)
Seçimin kıymetli öteki sonuçlardan biri de AKP’nin kalesi sayılan ya da onun yönettiği Üsküdar, Eyüp, Beykoz, Sancaktepe, Tuzla, Zeytinburnu ve Fatih üzere ilçelerde İmamoğlu’nun önde çıkması oldu. Bilhassa Üsküdar, Fatih ve Eyüp üzere muhafazakar seçmenin yaşadığı ilçelerde İmamoğlu’na oy geçişlerinin temel nedeni ne? Karadenizli nüfusun yaşadığı Beykoz üzere ilçelerde Pontus tartışmasının ne kadar tesiri oldu?
İktidar, tabandaki huzursuzlukların farkındaydı. Hatta 31 Mart’tan sonra yaptırdıkları araştırmalar, köşe muharrirleri tarafından da bahis edildi. Burada iktisadın yönetilememesi, genç nesillerin uzaklıkları, başkanın imaj seviyesinde değil lakin pratik olarak hayatın her alanında çok fazla öne çıkması, Karadenizlilerin oylarının kaybedilmesi üzere bir dizi farkındalık mevcuttu. Fakat bunlara dair adım atacak bir yapı mevcut değil artık. Bugün AKP’den çok önemli bir oy kopuşu olduğunu söylemek sıkıntı, şimdiden bu türlü bir kopuşu beklemek gerçekçi de değil. Lakin yaşanan değişimin ehemmiyeti ortada.
İktidar bu sefer tabanını mobilize edemedi, ‘ya ben ya onlar’ kartı karşısında sıkıştırmayı başaramadı. Birtakım bölümler susarak köşede bekledi ve ‘bırakalım onlar kazansın’ dedi. Kimileri oy vermeye gitmeyerek reaksiyonlarını gösterdi. AKP’nin seçim stratejilerinden biri de seçmeni sandığa gitmeye ikna etmekti lakin bunu başaramadılar. Eli İmamoğlu’na oy vermeye gitmeyenler, sandığa da gitmedi. Eleştirel bakanlar ortasında küçük bir kesim de İmamoğlu’na oy verdi. Bir aileden kimi oy verdi, kimi gitmedi kimi öbür bir adayı desteklemiş oldu. Halbuki evvelce bu oylar daha bütünlüklüydü. Ciddi bir hoşnutsuzluk var ve biri başkasına artık “nasıl partiye oy vermezsin” diyemiyor. Bu değerli bir değişim. Siyasetteki gücünüz, ikna ve inandırıcılığınızla ilgiliyse, daha da kıymetlisi geleceğe dair vaatlerinizle ilgiliyse demek ki AKP eskisi üzere vaat etme gücüne sahip değil. Olan tam da bu. Problemlere gerçek tahliller üretmeyen, yalnızca birebir ezberleri tekrar eden, iktidar tasasına düşmüş bir yapının geleceğe dair bir şey vaat edememesi. Birtakım kısımlar de bir formda AKP ile geleceklerini göremiyorlar ve o yüzden yeni bir arayışa girdiler.
