Ekim ayında, NATO’da genel sekreterlik koltuğu boşalıyor. Batı’nın savunma ittifakında genel sekreter, kararların alınmasında ve uygulanmasında kritik rol oynuyor.
Görevdeki Genel Sekreter Jens Stoltenberg’in misyon mühleti aslında geçen sene dolmuştu. Lakin Rusya’nın Ukrayna’ya saldırısının yol açtığı savaşın tam ortasında, ittifak üyeleri ortasında çetin müzakerelere sahne olan bir vazife değişikliği olmaması için Stoltenberg’in misyon müddeti 30 Eylül 2023’e kadar uzatıldı.
Fakat Stoltenberg’in bu tarihten sonra vazifesi devam ettirme niyeti yok. Genel Sekreter, Şubat ayında sözcüsü aracılığıyla 30 üyeli ittifak ile mukavelesini yenileme niyeti olmadığını duyurdu.
Brüksel’deki NATO karargâhında ise Ekim itibariyle ittifakın 14’üncü genel sekreterinin kim olacağı ile ilgili spekülasyonlar almış başını gidiyor. Bu vazifesi birinci sefer bir bayanın üstlenmesi tarafında artan bir beklenti var. Ayrıyeten karargâhtaki 30 ülke büyükelçisinin yarısı şimdiden gizlice, perde gerisinde, ortalarında hem bayanların hem de erkeklerin yer aldığı adaylarını halef yarışına dahil etmiş durumda.
Peki genel sekreterden beklenti ne?
Stoltenberg’in 2014 yılından bu yana yaptığını yapabilmeli. Tehdit ister Donald Trump’tan isterse de Vladimir Putin’den gelsin, 30 üyenin birlik sergileyebilmesini sağlayabilmeli. Üyelerin çıkarlarını dengelemeli, uzlaşıya varmalarını teşvik etmeli. Bu vazife için diplomasi mahareti ve ittifaka sadakat gerekli.
Genel sekreter, en yüksek karar alma organı olan Kuzey Atlantik Kurulu’na başkanlık ediyor. Lakin siyasi karar alma yetkisi yok. Askeri komuta yetkisi de az. Genel sekreter. milletlerarası alanda ise başka hükümetlere ve basına karşı NATO’yu temsil ediyor. Daha evvel devlet ya da hükümet lideri olarak vazife yapmış olmalı, akıcı İngilizce bilmeli. Tercihen Fransızca da bilmeli.
Genel sekreter hangi kriterlere nazaran belirleniyor?
Aday, Washington ile güzel münasebetler içinde olmalı. Zira her ne kadar klasik olarak genel sekreterler Avrupalı olsa da genel sekreteri belirleme sürecinde ittifakın değerli bir üyesi olan ABD’nin tercihi, sonucu belirleyecek tartıya sahip. Bu ortada aslında daha kıymetli olan Avrupa Müttefik Kuvvetleri Yüksek Kumandanı (SACEUR) da ABD’li oluyor.
Ancak genel sekreterin belirlenmesinde ABD belirleyici olsa da bu isme ittifaka 30 üye ülkenin hükümetlerinin onay vermesi gerekiyor. Bölgesel çıkarlar kadar adayın nereli olduğu ve siyasi geçmişi, yeniden ülkesinin askeri tartısı ve diplomatik değeri rol oynuyor. Örneğin şu sıralar, otoriter Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın İsveç’in üyeliğinde çıkardığı zorluklar nedeniyle Türkiye’den bir ismin bu vazifesi üstlenmesi tasavvur dahi edilemez. Yeniden tıpkı biçimde Türkiye’nin de İsveç’ten bir adaya onay vermesi mümkün görünmüyor.
Başvuru süreci nasıl işliyor?
Belirlenmiş resmi bir süreç ya da bir çeşit adayları belirleme komitesi yok. Uzlaşı sağlanana kadar diplomatlar, kapalı kapılar arkasında hükümetleri ismine zımnî müzakereler yürütüyorlar.
Uzlaşı sağlandığında da yeni genel sekreterin kim olacağı, genelde devlet ve hükümet liderlerinin bir doruğunda ilan ediliyor. Bir sonraki NATO başkanlar tepesine, 11 Temmuz’da Litvanya’nın başşehri Vilnius konut sahipliği yapacak.
Bugüne kadar vazife yapan 13 genel sekreter tüm kriterleri karşılamış değil. Örneğin 1988-1994 yıllarında vazife yapmış tek Alman genel sekreter Manfred Wörner, öncesinde devlet ve hükümet lideri olarak değil savunma bakanı olarak misyon yapmıştı. Yeniden birinci genel sekreter, İngiliz Baron Hastings Ismay ise daha evvel bakan olarak da misyon yapmamıştı, buna rağmen eğitimli üst seviye bir asker, bir generaldi.
Hangi isimler yarışıyor?
Bir NATO diplomatı, Rusya kaynaklı tehdit nedeniyle Baltık devletlerinden bir bayanın bu vazifesi üstlenebileceğine işaret ediyor. Bu da akıllara Estonya Başbakanı Kaja Kallas ya da Litvanya Başbakanı Ingrida Simonyte’yi getiriyor.
Yine ittifakın Doğu kanadından bir bayan aday, NATO’da ehemmiyeti artan Polonya’nın da takviyesini alabilir. İsmi geçen politikler ortasında Slovakya Cumhurbaşkanı Zuzana Caputova yer alıyor. Slovakya’nın Ukrayna ile sınırdaş bir ülke olması sebebiyle Caputova’nın genel sekreterliği, dayanışmanın bir sözünü sembolize edebilir.
İttifakın güneydoğu kanadı da yarışa bir aday soktu: Romanya Cumhurbaşkanı Klaus Johannis. Karadeniz’e kıyısı olması sebebiyle Romanya’nın NATO için stratejik ehemmiyeti daha da arttı.
Güneyde ise İtalya’nın yalnızca güney ülkelerin tezini güçlendirmek ismine eski başbakan Mario Draghi’yi yeni NATO şefi olarak önerdiği belirtiliyor.
İngiltere’nin eski başbakanı Theresa May’in de ismi geçen isimler ortasında. Lakin Brexit mutabakatı için yıllarca May ile sert bir müzakere yürütmüş olan AB ülkelerinin bu isme onay vermeleri çok da mümkün görünmüyor.
Kanada Maliye Bakanı Chrystia Freeland’in de ismi geçiyor. Ukrayna’dan Kanada’ya göç etmiş bir ailenin torunu olan Freeland’in kökeni, Kanada’da hararetli tartışmalara yol açtı. Rus propaganda medyası, Freeland’in dedesinin İkinci Dünya Savaş sırasında Nazilerle kontağı olduğunu sav etmişti. Sonunda Rus diplomatlar, Freeland’in prestijine ziyan vermek istedikleri gerekçesiyle Kanada’dan hudut dışı edilmişti. Kanadalı siyasetçi ile ilgili tek sorun Avrupalı olmaması.
Avrupalı ülkeler, klâsik olarak bir Avrupalının üstlendiği genel sekreterlik vazifesinin Freeland’e verilmesini onaylar mı bilinmiyor. Ancak Washington Post gazetesine nazaran ABD, Freeland’in adaylığına dayanak veriyor.
Peki Stoltenberg’in vazife müddeti uzar mı?
NATO karargâhının koridorlarında, Stoltenberg’in vazifesine devam edebileceği de konuşuluyor. Rusya’nın Ukrayna savaşının yol açtığı kriz devrinde genel sekreterlik müzakereleri ile vakit kaybedilmemesi gerektiğini söyleyenler var. Stoltenberg’in misyonunun Nisan 2024’e kadar devam etmesi ihtimal dışı değil.
Çünkü seneye NATO’nun 75’inci kuruluş yıldönümü Washington’daki tepeyle kutlanacak. Stoltenberg’in üstlenmek istediği Norveç Merkez Bankası Başkanlığı’nın öbür birine verilmiş olması da bu ihtimali güçlendiriyor olabilir.
Alman haber ajansı dpa bir haberinde, genelde genel sekreterlik misyonunu, kamuoyunda sıkça gündeme gelen isimlerin üstlenmediğine dikkat çekti. Bu da genel sekreter seçiminde yazılı olmayan garip bir kural. Münasebetiyle sürprizler mümkün.
