Kayhan Karaca/Strasbourg
AİHM, Vikipedi’ye Türkiye’de getirilen erişim yasağının Avrupa İnsan Hakları Kontratı (AİHS) ile uyumlu olduğunu kanıtlaması için Türk hükümetine Ekim ayı sonuna kadar mühlet verdi.
AİHM, Wikimedia Vakfı’nın Ankara’ya karşı dava başvurusu evrakını hızlandırılmış prosedürle sürece koydu. Strasbourg’daki Mahkeme, Wikipedia’ya (Vikipedi) Türkiye’de getirilen erişim yasağının Avrupa İnsan Hakları Mukavelesi (AİHS) ile uyumlu olduğunu kanıtlaması için Türk hükümetine 31 Ekim 2019’a kadar müddet verdi.
Son vakitlerde tabir ve medya özgürlüklerine ait Türkiye’den gelen dava müracaatlarına “öncelik” verip hızlandırılmış prosedürle sürece koyan AİHM, Wikipedia evrakı için de bu geleneğini sürdürme kararı aldı. Mahkeme Temmuz başında aldığı ve bu hafta kamuoyuyla paylaşılan bir kararla, Wikipedia ismine ABD merkezli Wikimedia Vakfı (Wikimedia Foundation, INC.) tarafından Ankara’ya karşı dava açmak için 29 Nisan 2019 tarihinde yapılan müracaatla ilgili olarak Türk hükümeti ve davacı tarafa sorular yöneltti.
AİHM, bu sorularda öncelikli olarak, erişim yasağı konusunda Wikipedia tarafından Anayasa Mahkemesi’ne (AYM) 2017 yılında yapılan ferdi başvuruyu gündeme taşıdı. İki yıldır başvuruyu sonuçlandırmayan AYM’nin ferdi haklar alanında “etkin iç hukuk yolu” olup olmadığı konusunda taraflardan görüş istedi. AYM’nin, internet sitelerinin yasaklanmasıyla ilgili tavrı hakkında bilgi talebinde bulundu. Dava müracaatının bu boyutu AİHM’nin AYM’ye bakışı açısından kritik ehemmiyete sahip.
Wikipedia’nın tamamına getirilen erişim yasağının Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nin (AİHS) söz özgürlüğüyle ilgili unsuruna uyumlu olup olmadığını sorgulayan AİHM, ihtilaf konusu yasak önleminin “meşruluğu”, “zorunlu bir toplumsal gereksinime karşılık gelip gelmediği” ve “hedeflenen yasal maksatlarla orantılılığı” hakkında da taraflardan görüş talep etti.
İnternet Kanunu ve AİHS
Taraflara yönelttiği sorularda “İnternet Ortamında Yapılan Yayınların Düzenlenmesi ve Bu Yayınlar Yoluyla İşlenen Kabahatlerle Çaba Edilmesi” hakkındaki 5651 sayılı kanunun, “erişimin engellenmesi kararı ve yerine getirilmesi”yle ilgili 8/A hususunu de gündeme taşıyan AİHM, 2015’te revize edilen bu hususun AİHS ile uyumlu olup olmadığını sordu. Kanunun uygulanışını gözden geçirmek hedefiyle halihazırda erişimi yasaklanmış URL ve internet sitelerinin sayısı hakkında Türk hükümetinden bilgi istedi.
AİHM, Temmuz başında dava başvurusunu Türk hükümetine bildiri ederek, savunma için taraflara 31 Ekim’e kadar müddet verdi. Taraflardan gelecek cevaplara nazaran davayı asıldan görecek olan AİHM, gerekli görmesi halinde Strasbourg’da bir de duruşma düzenleyecek. Bu süreçte mevzuyu yakından takip eden çok sayıda milletlerarası basın kuruluşunun davaya müdahil olabileceği konuşuluyor. Buna karşılık, iç hukukta AYM’nin vereceği bir karar yahut Bilgi Teknolojileri ve Bağlantı Kurumu’nun (BTK) yasağı kaldırması ve Wikimedia Vakfı ile dostça bir tahlilde uzlaşılmasıyla AİHM önündeki sürecin seyrinin değişebileceği de belirtilmekte.
Erişim yasağı kararı
Wikipedia’nın (Vikipedi) çevrimiçi tüm yayınlarına erişim, “Türkiye’yi çeşitli terör kümeleriyle tıpkı düzlemde ve iş birliği halinde göstermeye çalışan içerikler” nedeniyle BTK tarafından 29 Nisan 2017 tarihinde engellenmişti. Wikipedia’nın bağlı bulunduğu Wikimedia Vakfı, 5 Mayıs 2017 tarihinde Ankara 1. Sulh Ceza Hakimliği’ne başvurarak yasağa itiraz etmiş, lakin itiraz “iki farklı URL adresinde bulunan içerikten dolayı” reddedilmişti.
Yasağın gerekçeleri
Mahkemeye yapılan itiraz sürecinde, erişim yasağına neden olan içeriklerin İngilizce Wikipedia’da yayımlanan “Foreign Involvement in the Syrian Civil War” (Suriye İç Savaşına Yabancı Müdahalesi) ve “State-sponsored Terrorism” (Devlet Dayanaklı Terörizm) başlıklı makalelerde Türkiye’ye ayrılan kısımlar olduğu ortaya çıkmıştı. Mahkemenin gerekçeli kararında, “İki farklı URL adresinde bulunan ve talebe husus edilen içeriklerde, ‘Türkiye Cumhuriyeti devletinin, Suriye’de yaşanan iç savaşı başlatanlardan olduğu, terör örgütlerini desteklediği, silah yardımında bulunduğu’ üzere milletlerarası platformda ve ülke içerisinde saygınlık ve prestijini zedeleyecek, terörü destekleyen bir devlet olduğu izlenimi verecek derecede haksız nitelikte taarruzun bulunduğu anlaşılmıştır” sözlerine yer verildi.
Kararda, Wikipedia’ya neden topluca erişim yasağı getirildiği ise “Türkiye Cumhuriyeti Başbakanlığınca BTK’ya başvurulmuş, lakin talebe husus URL adreslerinin şifreli olması nedeniyle teknik olarak erişimin engellenmesi mümkün bulunmadığından, internet sitesinin tamamına yönelik erişimin engellenmesi kararı verilmiş, hakimliğimizce de bu karar yerinde bulunduğundan onaylanmıştır” tabirleriyle açıklandı.
Wikipedia bu kararın çabucak sonrasında, “ifade özgürlüğü engellendiği” teziyle AYM’ye ferdî müracaatta bulundu. Müracaatta erişim pürüzünün AYM ve AİHM kararlarına “açıkça ters olduğu” görüşü lisana getirildi.
AİHM’ye başvuru
AİHM’nin başvuruyu hızlandırılmış prosedürle sürece koyma kararını memnuniyetle karşılayan Wikipedia kurucusu Jimmy Wales, hususa ait açıklamasında, “Bu dava, güç suistimallerini sınırlama ve hükümetlerin vatandaşlarının bilgiye erişimini kısıtlama yeteneğini sınırlamak için bir emsal oluşturma potansiyeli taşıyor” dedi.
Wikimedia Vakfı bilgilerine nazaran, Wikipedia günümüzde “saniyede 6 bin kere okunuyor ve içeriği dünya genelinde 250 binden fazla gönüllüden oluşan bir topluluk tarafından günlük olarak düzenleniyor, geliştiriliyor ve münazara ediliyor”. Bu unsurların “yüzde 85’inden fazlasının İngilizce dışındaki lisanlarda yazılı” olduğunu belirten Vakıf, Türkçe 300 binden fazla husus bulunduğunu söylüyor.
©Deutsche Welle Türkçe
