Hakan Özyıldız*
İnsanlar ve toplumlar berbat tecrübeleri çabuk unutuyorlar. Bu unutkanlıkları, evvelden başlarına kaygı açan kusurları tekrarlamalarına neden olabiliyor.
2001 yılından bu yana çok vakit geçmedi.
Türkiye’nin en derin krizlerinden birinden çıkarken alınan kararları kaç kişi hatırlıyordur sizce?
Kısa bir hatırlatma yapayım. O yılların sorunu kamu borçlarının fazlalığıydı. Hazine’nin borç muhtaçlığı bitmiyordu. İçeriden ve dışarıdan çok borçlanıyordu. Bankalardaki mevduat ve öteki kaynaklar kamunun borç talebine yetmiyordu. Onlar da dışarıdan dövizle borçlanıp, Hazine’ye TL ile borç veriyorlardı. Döviz açık konumları (döviz borçları ile alacakları ortasındaki fark) büyümüştü. Kurlar, dünyada yaşananlardan kaynaklanan dış şokun tesiriyle patlayınca olanlar oldu. Bankalar ıstıraba düştü.
Ardından ağır kararlar alındı.
Önce kamu mali disiplini sağlanmaya çalışıldı. Bu bağlamda bütçe dışı fonlar kapatıldı, kamu ihale kanunu baştan aşağı yenilendi ve kamu harcama disiplinini sağlamak için kanun çıkarıldı. Yanı sıra kamu borçlanmasına limit getirildi. Bütçe dışında harcama gizlenmesin diye kamu bankalarının misyon ziyanı uygulaması kaldırıldı.
Ve en kıymetlisi, on yıllardır süren, bütçe açığının para basılarak kapatmasının aracı olan, T.C. Merkez Bankası’nın kamuya kredi kullandırması yasaklandı. Siyasetçilerin reçel kavanozuna ellerini sokmalarının önüne geçildi.
Yıllarca uygulanan kısa vadeli avans (KVA)uygulaması ile Hazine’nin Merkez Bankası’ndan, yılsonunda ödeyeceğim diye avans alıyor, sonra ödemiyordu.
Bu uygulamanın sonlandırılmasının ardındaki mantık şöyle çalışıyordu: Nasıl olsa bütçeye mali disiplin geldi, büyük açıklar olmayacak, artık Merkez Bankası’nın parasına muhtaçlık kalmayacak. Dolayıyla kamu açıkları parasallaştırılmayacak, sonucunda enflasyonun yükselmesinin önüne geçilecek.
2001 Kararları birebir vakitte bankacılık sistemini de rehabilite etti. Yaşama talihi olmayanlar sistemden çıkarıldı.
Aradan 18 yıl geçti. İhale kanunu, KÖİ, bir seferlik gelirler, borçlanma limiti, harcama disiplininde yapılan değişiklikler ve uygulamalarla mali disipline yönelik uygulamalar, özünden fersah fersah uzaklaştı.
Kamu mali disiplini manasında nerede olduğumuz anlamak için bütçe açığına, kamu özel işbirliği üzere bütçe dışı süreçlere, açığın bir kerelik gelirlerle kapatılmasına bakmak gerekir. Evvelki yıllarda bedelli askerlik, vergi afları/yeniden yapılandırmalar, imar affı, 2B yerlerinin satışı, özelleştirme gelirleri, TCMB ve kamu bankalarının temettü gelirleri üzere süreksiz tedbirlerle bütçe açığının büyümesinin önüne geçildi.
2019’a lokal seçim ortamında girildi. Olağan olarak mart sonunda bitmesi gereken seçimler, İstanbul için uzatıldı. İktisat geçen ağustostan bu yana acil ve kapsamlı kararlar alınmasını bekliyor. Buna karşılık bütçe gelirleri sorunluyken, harcamalar dur durak bilmiyor.
Kısa vadeli tahlil TCMB kaynaklarından bulundu. Evvel 37 milyar liraya yakın temettü gelirleri bütçeye aktarıldı. Yetmedi artık de Banka’nın yedek akçeleri, kanunda yapılan bir değişiklikle bütçeye aktarılması için hazırlıklar yapılıyor.
Tamam bunun ismi KVA değil. Sonra geri ödenmek üzere alınmıyor. Fakat ismi ne olursa olsun, bunlar muhasebe tarifleri. Ben mali müşavir değilim, işin muhasebe/bilanço tarafına bakmıyorum.
Ancak bunun makro ekonomik tesiri KVA ile birebir. TCMB, para basarak kamuya para vermeye, bütçe açığını finanse etmeye hazırlanıyor.
Bütçe disiplini ismine yapılanlardan biri daha sonlandırılıyor.
*Bu yazı hakanozyildiz.com’dan alınımıştır.
